د ١٤٠١ کال #پښتوورځ په پار سياسي شننه، نور رحمان لېوال
يو مشر دا پوښتنه کړې چې"که امارت تر ډېره په رسميت ونه پيژندل شي، خطرات به يې څه وي؟"، نو مې اړينه وګڼله چې دا سکالو د پښتو ورځ سياسي شننې ته ځانګړې کړم. ګواښونه او وارې يې وڅېړم. يوه يادونه اړينه ده چې امارتوالو ته ټولې نړۍ د ملګروملتو په څو غونډو کې وويل چې امارت ورسره نه مني. تېر د امارتوالو حکومت چې د بهرنيو د يرغل لامل شو د ګوتو په شمار هېوادو منلى وو چې دا ځل يې هغوى هم له منلو تېر شول.
د رسمي نه منلو لومړۍ ستونزه داده چې همدا اوس هېواد په ډېرو برخو کې له ستونزو سره مخ او لا مخکېږي، بېوزلي به لا ډېره شي، په ځانګړي ډول پښتون ميشتو سيمو کې. داسې ګنګوسې دي چې امارتوالو چارواکو ته له تېرو ٨ مياشتو څخه تنخاوې نه دي ورکړل شوي او خدايجاتي کار کوي خو د "مساعده" په نوم له قانون پورته څه ناڅه ورکول کېږي، دا کړنه قانون ماتول دود کوي چې هېواد کې مديريت ته سخت زيان رسوي. د اولس په کړاونوخو ټوله نړۍ غږېږي په ځانګړي ډول ملګري ملتونه او نورې مرستندويه موسيسې چې کب په کور ورکوي ترڅو د کب نيول چل ورڅخه هېر او د دوى څنګپرڅنګ يا موازي حکومت روان وي. د امارتوالو د څرګندونو پر بډ يا خلاپ چې وايي دوى په ټول هېواد واک لري، په څرګند ډول هېواد کې درې څنګپرڅنګ حکومتونه روان دي. امارت، ملګري ملتونه او جلاهېواده (جلاوطنه) جمهوريت چې تر سپارتونو محدوده دي. په پټ ډول د يو ګاونډي هېواد استخباراتي او پوځي ماپيا چې پخوا دغه ماپيا د ډېرو هېوادو وه خو اوس يوازې دوى ته پاتې او ورځ تربلې پياوړې کېږي.
دويم لوى ګواښ د رسميت نه پېژندنې، امارتوال اړ کوي چې ډېرې ملي چارې او شتمنۍ د رسميت پېژندلو قرباني کړي او د پرديو لاس ته په اسانه وغورځوېږي چې بيا به لسيزې مبارزه کوو ترڅو د هغو له زبېښاک څخه ووځو. اوسنى حالت امارتوال اړ کوي چې زبېښاګرو ته ځينې ملي چارې او سرچينې د رسميت پېژندلو لپاره ډالۍکړي، چې بېلګه يې د کانونو بېدېرغه ايستلو بهير دى چې په کوردننه ګټه پورته کول، اومه توکي په پخو توکو اړولو پرته د خامو توکو ويستل او بهر ته لېږد يې دغه سرچني له تالان سره مخ کوي. ګاونډيو او برخمنو هېوادو کې ورڅخه پړسېدلي به هېواد ته ستونزې جوړوي ترڅو خپلې ګټې جاري وساتي، د نړۍ ډېرى هغو هېوادو کې چې د کانونو سرچينې لري ورته حالت روان دى.
په رسميت نه پېژندلو درېيم خو ناوړه ګواښ دادى چې بهرني هېوادونه به وروورو د هغو کسانو ترشا ودرېږي چې د امارتوالو بډيال دي او ځينې نور به د ډوډۍ لپاره د پرديو ناوړه موخو يرغمل کېدو ته اړ وي. همدا اوس وينو چې امنيتي ګواښونه مخ په ډېرېدو دي چې يو له ستر لاملونو يې بېوزلي ده. د بېوزلۍ په اړه امارتوال وايي چې ړنګه اداره ورپاتې شوه، خو ځينې هېوادوال داسې هم انګېري چې دوى ته جوړ سيستم ورپاتې او دوى تورن وي چې د تېرو حکومتونو پڅېر چې يوازې خپل ډيموکراټ او ځينو نورو ته خپل جهادي او لويديځوال ملګري پريښتې ښکاره کېدې او نور يې ځورول، رټل او ان وژل، امارتوال هم يوازې خپل ملګري مني او همدغه به يې له خنډونو او سترو ننګونو سره مخ کوي.
څلورم دا چې امارتوال په پښتنو ورتپل کېږي خو دوى په زغرده چيغې وهي چې د پښتنو استازولي نه کوي، غورځنګ يې ديني اند پالي او حکومت يې ټولګډونه دى، له پښتو سره ځيل يې #ځايناستى_حکومت ته سرپرست حکومت او مشر وزير ته ريئس الوزرا ويلو سره ښکاره پښتو له پامه غورځول او پښتو ته درناوى نه کولو سترې بېلګې دي. خو نور بيا امارتوال پښتانه ګڼي او ددوى هره کړنه د دين پرځاى په پښتو او پښتني دودونو پورې تړي. د پښتو او پښتنو په اړه د امارتوالو ډېرې کړنې د تېرو حکومتونو په پل تګ ته ورته ښکاري، چې پښتو، پښتون او جرګيز دود يې د خپلې سياسي موخو لپاره کاروي. ستره غميزه به دا وي چې دوى غورځېږي، غچ به يې له پښتو او پښتنو اخيستل کېږ ي، چې پښتانه به غبرګ زيان مومي، هم ددوى په حکومت کې، د وروسته پاته کېدو له امله او ددوى له حکومت څخه وروسته د غچ ښکار کېدل. همدا اوس ډېرى پښتون ميشتو سيمو کې د انجونو ښوونځي د سياسي غوښتنو لپاره بند دي، د ډېرکي په ډول د پښتون ورسته پاتېوالى د هېواد د ځور، شاتګ او وروسته پاتېوالي لپاره بس او تر پښتون دښمنۍ بل سترخيانت له هېواد سره بل نشته.
اوس راځم د اوسني حالت ګټو ته له پورتنيو ټولو ناخوالو سره سره اوسنى حالت د هېواد د خپلواکۍ او ځانبسياينې لپاره يو ستره واره يا موقع هم ده، خو که امارتوال له خپلو وړتياوو سره د هېواد ټولو ټولنيزو، سياسي او شتمنيزو برخو کې له نورو هېوادوالو سره په ريښتيني ډول کار وکړي نو افغانستان په يو ستر ځواک بدلېداى شي. خو که د تېرو حکومتونو په ډول يې نورو هېوادوالو پورې خندل، کنځل او رټل غوره کړل نو دا واره به د سياسي معاملو ښکار شي چې پايله کې به د تاريخ ناوړه تکرار ته لار پرانيستل کېږي. د تاريخ ناوړه تکرار څخه به ستر سيميز او نړيوال زبرځواکي، يوڅو تنه حکومتي چارواکي او يو څو تنه د تورو پيسو سپينونکي ګټه پورته کوي، خو افغان ولس او ادره به سخته وځپي.
د امارتوالو ليدلورى چې نورو هېوادوالو ته کم او په درنه نه ګوري، ګټمټ د تېرو نابرياليو حکومتونو کرغېړن دود په يوه نوې بڼه دى، لکه څنګه چې هر انسان ته د خپلې خولې بوى نه ورځي دغه شان دوى ته هم خپلې کړنې نه ښکاري، ډېر داسې ډنډوره کوي چې د دين په نوم اولس، دريمګړو او رسنيو ځپلو کې دوى خورا نامي دي. ډېرى نور هېوادوال يوازې ملايانو ته د هېواد ټولې چارې سپارل، ستره تېروتنه او ځينو له اند خيانت، پسات او ستره درغلي ده. تېر حکومتونه په ورته ډول د خپلويپالنې او انډيواليپالنې په ناورغيو اخته وو او ان تردې چې د خپل تپلشوي مشر بديل يې نه ليد، د هرچا هېواد سره خواخوږي يې حکومتولي يا نظام سره دښمني ګڼله. دلته د تېر حکومت يوه وړه يادونه اړينه ګڼم: کله چې ښاغلى غني د ماليې وزير وو د هغه تره ښاغلي کوچي په لاس مو وړانديز ورولېږه، "که هېواد ته په خامو توکو راوړلو له پنځو تر١٠ کاله ماليه وانخيستل شي او په پخو توکو له ١٠٠٪ تر ١٠٠٠٪ ماليه واخيستل شي نو پنځه کاله کې هېواد پخپلو پښو درېږي". ښاغلي کوچي وړانديز ور رسولى وو او د غني ځواب وو"چې د بازار عرضه او تقاضا به څنګه پوره کېږي؟" پوه شوم چې د ښاغلي پروګرام بدل دى، ځکه د بازار د اړتيا پوره کولو لپاره دوى د مرستو داسې بېشانه مالي امکانات درلودل چې په سر بادولو سره يې هېڅ ادارې لا ٥٠ سلنه هم نه شو لګولى.
له تېرو اتو مياشتو څخه امارتوالو ته زما په ګډون ډېرو هېوادوالو د هېواد د ډېرو برخو د پرمختګ لپاره وړانديزونه ورکړي، خو دوى پخپل خره سپاره او تر اوسه د نورو په ځانګړي ډول سياستوالو رټنه او ځورونه کوي. که د نړيوالو په رسميت پېژندنې ستونزه نه واى نو کېداى شي امارتوالو تردې لا سخت دريځ نيولاى واى. د کابل ښاروالۍ د ډنډورې يوه ويډيو چې د ترتيب يا نظم په نوم يې د بېوزله کسانو لاسګاډي ټولو په پار يې د لاسته رواړنې په ډول خپروله په کتو وځوريدم او اړ شوم وليکم، "هغوى چې يې ټولوي، له هغوى چې ټولېږي او هغوى چې يې ننداره کوي دغه ويډيو کې ټول ناخوښ ښکاري د #کابل_ښاروالۍ دا کړنه هيله بښونکې نه برېښي، که لومړى بديل ورپيدا شي دا لاسګاډي خلک خپله پرېږدي، د ترتيب يا نظم په نوم بېوزله ولس ځورول ازار لري".
تېر حکومت د پرديو مالي او پوځي ملاتړ لپاره د ولسونو غوښتنې او هيلې قرباني کولې او اوسنى حکومت اړ دى چې د پرديو سياسي ملاتړ ترلاسي لپاره د ولس هيلو سره لوبې وکړي لکه د انجونو او ښځو په اړه يې ناوړه پرمانونه چې تر نيم لا ډېر امارتوال يې خپله هم نه مني خو د امارت د کومې سياسي مجبورۍ له امله پرې تپل کېږي.
اوس وخت کې هېواد د پرديو نه د خپلو کارپوهانو کار او کاروباري هېوادوالو پانګونې ته اړتيا لري، خو دا اړتيا هغه وخت پوره کېدای شي، چې حکومت لومړی هېواد منلی او بيا نړۍ منلی شي.
کورني او نړيوال ريښتيني کاروباريان او سوداګر ډاډه شي چې د يو ګوندي حکومت د ناوړه پرمانونو نه ښکار کېږي، که حکومت ناوړه پرېکړه کوي سياسي بډيالنه يا اپوزيسيون شته چې ددوی د حقوقو څخه ساتنه وکړي.
دغه ډول حکومت چې امارتوال يې خوب ويني په ايران کې دا نيمه پېړۍ له ستونزو سره مخ دی چې د ټولې نړۍ د جعپريه فقې مکه ده، او ډېر امکانات لري. څه چې امارتوال يې غواړي که افغانستان د سعودي پرځای وای کېدای شو د ايران غوندې ستونزو سره چلېدای، چې نړيوال عقيدوي او خپل شتمنيز امکانات يې درلودای.
امارتوالو لپاره چې موخه يې د مسلمانانو مشرتابه کول او مشر يې اميرالمومنين دی، ټول مسلمانان يې هم نه مني ځکه خو يې اسلامي هېوادونه په رسميت نه پېژني، دا هسې ځان تېر ايستل دي چې ګنې ټول مسلمانان له امريکا ويره لري او دوی په رسميت نه پېژني، تېرو څو مياشتو کې مو وليدل چې ځينو هېوادو ان د يو زبرځواکي هېواد د مشر ټيلپون ته ځواب نه وايه.
پاکستان ځکه بريالی دی چې موخه يې پاکستان او وسيله يې دين دی، زموږ ستونزه داده چې د افغانستان په امکاناتو غواړو د اسلام سرخاني وکړو، ترټولو ستره ستونزه همدا ده چې مسلمانان يې هم راسره نه مني.
له تېرو پنځو کلونو چيغې وهم چې د ځينو نورو نړيوالو بدلونونو او لومړيتوبونو له امله نړيوالو زبرځواکو لپاره زموږ سيمه نور د جګړو او سياسي ډګر په توګه ساتل ګټه نه لري. بايد موږ له دغې وارې يا موقعې څخه د اولس او هېواد د پرمختګ او ځانبسياينې لپاره ګټه پورته کړو. همدا لامل وو چې بهرنيان لاړل او هېواد امارتوالو ته وسپارل شو ترڅو بهرنيان يوځل بيا د سبا لپاره د تاريخ د تکرار بهانه ولري.
لکه څنګه چې امارتوال ادعا کوي چې يوازې دوى د لويديځ له لومړى درجه دوست هېواد پاکستان څخه وسلواله مبارزه کړې او نور چا څه نه دي کړي او يرغلګر يې شړلي اوس دې د سياست کولو همت وکړي نور دې د تاريخ تکرار او ټوپکي سياست ته د پاى ټکى کېږدي. حل دادى چې ژرترژره خپله په سياسي ګوند واوړي، نورو ګوندونو ته د چارو ترسره کولو اجازه ورکړي او په ريښتيني ډول اولسي، دولتي او نړيوالو غوښتنو پوره کولو لپاره د ځايي ارزښتونو پربنسټ داسې سياسي جوړښت رامنځته کولو ته لار هوراه کړي چې نه د تېر حکومت په ډول د لوېديځ کاپي وي او نه هم د يو ګونديز حکومت کاپي وي چې سيمه کې دود دى. افغانستان د يو ګونديز حکومت لپاره اوس وړ نه دى.
په دې هيله چې امارتوال دا ليکنه ولولي، وزغمي، ځان ورباندې پوهه کړي او خپل اوسنى ليدلورى بدل کړي، نه چې زما ف پر پ ليکلو نيوکې وکړي چې ګواکې زه په عربي املا نه پوهېږم، زه پښتو ليکدود کې سمونپال يم او پښتو ليکم، د نويو کليمو لپاره لېوال قاموس مو مرسته کوي.
ښه #پښتوورځ، د سوکاله هېواد په هيله.
نور رحمان لېوال
#PashtoWraz
#نرلېوال
